Tatara 1-9

"Pan Tadeusz" zaczyna się nie od uświęconego tradycją eposu zwrotu do Istoty nadprzyrodzonej o pomoc w opisaniu zdarzeń niezwykłych, lecz od apostrofy do Litwy, ojczyzny, ze wskazaniem, że tematem będzie jej piękno. Wysunięta na pierwszy plan tęsknota za utraconym rodzinnym krajem jest niespotykaną dotąd tematyką eposu i przydaje mu, już u początku, niezwykłości. Tatara: "poczęte z nostalgii dzieło musi zawierać w sobie właściwości kojące zarówno dla jego twórcy, jak i dla czytelników, tęskniących za dawną Polską. Dlatego w swojej budowie musi w sposób zasadniczy różnić się od tradycyjnego bohaterskiego eposu".

1. I księga- Gospodarstwo- rodzinna zagroda, rodzinny dom. Miejsce wspólnej pracy i wspólnego życia nieodłącznie związane z najbardziej osobistymi przeżyciami oraz najbliższym kręgiem osób
    II księga- Zamek- obronna budowla, zabezpieczenie przed osobami niepowołanymi. Przynosi poczucie bezpieczeństwa i obrony przed złem wkraczającym w nasz mały świat, równocześnie jednak obraz pozbawiony jest serdeczności i ciepła.

Pierwsze wydarzenie zawiązujące akcję- powrót bohatera do rodzinnego domu osadzonego w dobrze znanym krajobrazie. Opis litewskiego krajobrazu nakreślony bez szczegółów; Soplicowa nie możemy umiejscowić na mapie, lecz tam, gdzie jest "przefiltrowany przez wspomnienia i wyobraźnię".
Opisem rządzi prawo syntezy malarskiej. (Opis kolorów krajobrazu: zieleń, błękit, biel, żółć; impresjonizm, barwy jasne i radosne, letnie). Opisany pejzaż staje się swojski i pełen ciepła.

2. Dwór szlachecki wtopiony w otoczenie, uczyniony nieodłącznym elementem krajobrazu. A więc- ten sam świat, te same uczucia wywołane krajobrazem; Dwór zespaja się w całość z nadniemeńskim pejzażem (również kolorystycznie). Brzezina przydaje uczucie swojskości. Jest synonimem rodzinności, z dużą dozą melancholii. Odłączenia w słowiańskiej pieśni ludowej. W toku dalszej opowieści lasek znika :o Dwór zbudowany na niewielkim pagórku, blisko ruczaju (zaprzeczenie hydrologii, jednak sens: woda- życie; dom- centralne życiodajne miejsce.). Wzgórze, las, źródło były niegdyś siedzibą bóstw słowiańskich- miejsca święte. Mickiewicz nadaje usytuowaniu ludowy charakter sakralny- dla emigranta dom staje się msc. świętym. W przeciwieństwie do dworu, zamek Horeszków był wyobcowany ze środowiska. (Malarstwo ang. doby romantyzmu- W. Turner)Odrealnienie zamku, ulotne zjawisko, złuda gry światła, mgły, koloru. Sztuczny, pobudza wyobraźnię. Takim go widzi Hrabia, postać ze świata obcego mieszkańcom Soplicowa. "Dwie odmienne techniki malarskie, jakie zastosował M. w omawianych opisach działając na wyobraźnię czytelnika nastawiają jego uczuciowośc w zamierzonym przez poetę kierunku.

3. Dwór w Soplicowie osadzony w przestrzeni na tyle uschematyzowanej, że mógł się z nią utożsamić każdy mieszkaniec przedrozbiorowej RP. Tadeusz, wróciwszy do rodzinnego domu, nie zwraca uwagi na portrety przodków, lecz na portrety bohaterów narodowych. Ukazane ich alegoryczne przedstawienie, dzięki dodaniu atrybutów. Kościuszko- z szablą i oczyma utkwionymi w niebie- charakteryzacja na świętego, wizja rycerza jakby ze średniowiecznych eposów, opiekuna ubogich i chłopów walczącego o św. sprawę wolności pod Bożym natchnieniem. Rejtan- antyczny heros. Dzieła Platona i Plutarcha (życiorys Katona, który wolał zginąć, niż żyć pod dyktaturą Cezara). Jasiński i Korsak natomiast we współczesnej scenerii wojennej- pożoga miasta i obraz dzielnych herosów- obrońców miasta. Obrazy wyrażają wzorce patriotyzmu głoszone w Polsce w pierwszych latach niewoli przez pokolenie oświeconych. Zwiastunem nowej epoki: melodia Mazurka , który wnosi nowy element: niezłomną wiarę w wieczne trwanie Ojczyzny w sercach Polaków. Równocześnie zapowiedź mitu narodowego: powrotu zwycięskiego Wojska Polskiego z obcych w rodzinne strony, również legalnych pl władz (rozwinie się w pełni w czasie Wielkiej Emigracji- zasługa PT)
 
4. Jeszcze przed zawiązaniem akcji Mickiewicz daje do zrozumienia czytelnikowi bliskość znaczeń pojęć natura-dom-ojczyzna. Porządek natury rozszerzony na małą społeczność, którą tworzą mieszk. dworu i ich goście. "Zwyczaj, którym wszystko oddychało" (PT). Związek życia mieszkańców Soplicowa z rytmem życia przyrody. Ludzie i zwierzęta poddani prawom rządzącym światem przyrody.

5. Analogia i przenikanie się świata ludzkiego i świata przyrody. Antropomorfizacja. Jedyna różnica- w świecie ludzkim porządek narzucony (regulaminy, etykieta) Etykieta zespala soplicowską społeczność. Każdy zna swoje miejsce w grupie, które jest naturalne (wynika z wieku, urodzenia, reprezent. poziomu umysłowego). Znajomość etykiety (kuchnia also!) pozwala na swobodne i bezkonfliktowe życie w danej społeczności., zapewnia grupie harmonijny i wewnętrzny ład, przeciwdziała powstawaniu napięć i odczuć wyobcowania. Potwierdzenie osobowości.  Zapora przed wtargnięciem obcych żywiołów. Widać to w sposobie przestawienia np. Hrabiego i Telimeny- również przy stole. Inaczej- nauka o grzeczności- ma swoich strażników,stróżów tradycji, pilnie baczących, by nie zaistniały uchybienia, a gdy wystąpią- zabierają głos. Trzy mowy: Sędziego, Podkomorzego i Wojskiego (czyżby przy stole?) Zawierają one w sobie wizję świata rządzącego się własnymi prawami wynikającymi z od wieków kształtujących się w kręgu znanych osób zasad. Dzieje domu wiążą się z historią powiatu, a ta w naturalny sposób wplata się w historię województwa, a następnie całego kraju. "Ściśnienie całego świata do Soplicowa".

6. Życie w Soplicowie- mit złotego wieku i utraconego raju. "Przeszłość uległa mitologizacji". 
Koncepcja harmonijnego ładu narzuciła konkretną konstrukcję fabuły, która ma uwzględnić to wszystko, co jest codzienne, nie wykracza poza zwykłą miarę codziennych potocznych spraw. Dlatego tyle miejsca w PT. zajmują opisy grzybobrania, polowań, sposobów przyrządzania potraw, niedzielnych dyskusji toczonych przez okoliczną szlachtę w karczmie po mszy św itp.

7."Czynnością najczęściej opisywaną w PT jest jedzenie". Księga I- całe towarzystwo zebrane przy kolacji. Księga II- swobodne śniadanie. Księga IV- dyskusja w karczmie przy alkoholu. Wódka, miód, wino tylko tłem dla pogwarek. Dodają ochoty do rozmowy. Polowanie kończy się zwyczajowym zjedzeniem na świeżym powietrzu bigosu myśliwskiego i wypiciem wódki. Księga V- wieczerza w ruinach zamku powodem karczemnej awantury, a T. przynosi odkrycie pomyłki uczuciowej. Księga VII- zajazd szlachty kończy się pijaństwem i obżarstwem. Księga IX- przy śniadaniu awantura zakończona bitwa z rosyjskimi oficerami. Ks. XI- uczta- najważniejszym wydarzeniem ostatniej księgi i stanowi finał epopei. Ważne funkcje posiłków. Mieszkańcy i goście Soplicowa schodzą się wszyscy tylko na śniadanie, obiady, kolacje. Wtedy można swobodnie rozwijać poszczególne wątki, unikając sztuczności. Ukazanie roli wspólnego spożywania posiłków, jako ważnego elementu zespalającego mieszkańców Soplicowa w jedną zwartą grupę społeczną. Tworzenie swoistego misterium przez nadanie im uroczystego charakteru (najb. uwidocznia się ten aspekt w czasie uczty wydanej na cześć pl generałów. Uczta z księgi XII-  zespolenie wątków miłosnych z patriotycznymi- Potrójne zaręczyny zapowiadają założenie trzech nowych rodzin, nowych małych grup społecznych--> zapowiedź narodzin przyszłych pokoleń. Oraz: nadanie chłopom wolności przez T. i Zosię. Chłopi obywatelami: powstaje nowe społ. wolnych i równych Polaków. Gośćmi honorowymi na niej są polscy generałowie prowadzący wojsko polskie na wroga, by wywalczyć wolność dla odradzającej się Polski. Uwaga skierowana dopiero na deser podany w serwisie z porcelany, zdobiony filigranowymi figurkami przedstawiającymi typy polskiej szlachty i sceny z obrad sejmiku- instytucji demokracji szlacheckiej. Deser- wielkie dzieło sztuki kulinarnej. "Uczta kończy się więc symbolicznym zjedzeniem Polski". Coś w rodzaju prastarego obrzędu spożywania ofiar symbolizujących bóstwo. Kapłanem staje się Wojski już wtedy, gdy studiuje Kucharza doskonałego. Przyrządzanie uczty staje się wielkim misterium wymagającym wtajemniczenia. Biesiadnicy uważają Wojskiego za maga, proszą, by powstrzymał przemiany krajobrazów w serwisie. Pejzaż ponownie wraca na karty PT, ale tym razem jako wytwór człowieka. Człowiek żyjący z przyrodą, z jej rytmem i wyrastający z niej potrafi ją odtworzyć. "Deser to nie tylko symbol Polski, to przede wszystkim symbol natury".

9. Muzyka dopełnieniem i wykładnią sensu magicznej sztuki kulinarnej kuchmistrza Wojskiego. Tworzy równocześnie nastrój wprowadzający do wielkiego finału, do poloneza. W nim najpełniej ujawnia się godność i duma dawnych Polaków, staje się symbolem dawnej Polski. Oprócz funkcji zabawowej taniec posiada również charakter rytualny i sakralny. (...)"Tu łączy się przeszłość z przyszłością".